Bütün doğa olayları gibi yıldırım da önüne geçilemeyen, insanın normal yaşantısını ve eylemlerini durduracak veya kesintiye uğratacak, imkânların yetersiz kaldığı bir oluşumdur.
Bulutla toprak arasındaki elektriksel boşalmalar olarak tanımladığımız yıldırım, ses dalgalanmaları ve gök gürültüleri meydana getirir. Belki gök gürültüsünden belki önüne geçilemez olmasından dolayı her zaman insanları en çok korkutan olaylardan biri olmuştur. Bu nedenle en çok merak uyandıran konulardan biri yıldırımdan korunma yöntemleridir. Bu çalışmada da yıldırımdan korunma yöntemleri ele alınmıştır.
Yıldırım, canlılar ve yapılar için tehlikeli durumlara neden olan doğadaki en güçlü elektriksel boşalma olayıdır. Yıldırım, “Cumolo-Nimbus” isimli bulutların yeteri kadar elektrik yükü yüklenmesiyle başlar. Bu artış öyle bir noktaya gelir ki buluttaki yük ya iki bulut kümesi arasında ya da bulutla yeryüzü arasında boşalmak suretiyle nötr hale gelir. Yıldırım pozitif ve negatif olarak 4 şekilde gözlenmektedir. Yıldırımların yaklaşık %90’ını negatif yıldırımlar oluşturmaktadır. Pozitif yıldırımlar negatif yıldırımlara göre daha az oluşmasına rağmen çok güçlü ve tehlikeli yıldırımlardır. Yıldırım akımı 2-200 kiloAmper (kA), gerilimi 100- 1000 MegaVolt (MV) arasında değişen dolayısıyla gücü GigaWatt (GW) mertebelerinde olan, mikrosaniye (µs) mertebesinde sürelerde oluşup tamamlandıklarından enerjisi kiloJoule (kJ) mertebesinde olan, elektriksel boşalma olayıdır. Özellikle bulut ile yer arasında 2-3 km açıklıkta meydana gelir.
Yıldırımın Düşmesi. Yıldırımın boşalmasıyla beraber meydana getirdiği etkiler aşağıdaki gibidir.
a) Elektrodinamik Etkisi: Yıldırım akımının geçtiği yolun bir kısmı diğer bir kısmının manyetik alanı içinde bulunması halinde meydana gelir. Bu etki, birbirine çok yakın iletkenler arasında oluşan itme ve çekme kuvvetleri sonucu oluşur.
b) Basınç ve Ses Etkisi: Yıldırım çarpması sırasında elektrodinamik kuvvetlerden ileri gelen ani basınç artışları sonucu gök gürültüsü meydana gelir. Gök gürültüsünün bir sebebi de meydana gelen ısı enerjisinin oldukça büyük ve ani bir gelişme meydana getirmesidir.
c) Elektrokimyasal Etkisi: Bu etkiler göz ardı edilebilir niteliktedir ve topraklama üzerinde çok büyük etkisi yoktur.
d) Işık Etkisi: Yıldırım deşarjı başladığında oluşan kanal çevresinde çok parlak bir ışık oluşur(ark olayı gibi). Bu ışık yakın mesafelerde göz kamaşması veya kısa bir an için görme zorluğu meydana getirebilir.
e) Termik Etkisi: Yıldırım olayında ısı şeklinde bir enerjisi açığa çıkmaktadır. Dolayısıyla elektriksel direncin büyük olduğu noktalarda büyük ısı değerleri oluşabilir. Kesitleri yeterli büyük iletkenlerde her hangi 363 bir etki görülmediği halde küçük kesitli iletken özellikteki tellerde (çapı bir kaç mm.) yüzeysel erimeler, renk değişikliği, kaplama yanması gibi etkiler gözlenir. Bulut ile yeryüzü arasındaki bu boşalmalar ve etkileri canlıların yaralanmalarına veya ölmelerine, patlamalara, yangınlara veya binaların zarar görmesine sebep olmaktadır. Canlıları ve binaları yıldırımın zararlı etkilerine karşı korumak için ‘Yıldırımdan Korunma Yöntemleri’ kullanılmaktadır.
YILDIRIMDAN KORUNMA YÖNTEMLERİ Yıldırım kontrol altına alınmadığı zaman çok büyük felaketlere neden olabilir. Yıldırıma karşı korunmada temel şart, yıldırım deşarjının en kısa yoldan toprağa akmasını sağlamaktır. Bununla beraber, yıldırım akımlarının karakteristik bandı çok geniş olduğundan, bütün şartlar altında tam bir koruma yapılması mümkün değildir. Günümüzde uygulanan standartlarla risk en aza indirilmeye ve en az zararla atlatılmaya çalışılmaktadır. 2.1. Canlıların yıldırıma karşı korunması Canlının vücudundan yıldırım akımı geçmesi, şok tesiriyle kalbe tesir eder ve kalbi durdurarak ölümüne sebebiyet verir.
Bu nedenle,
• Gök gürültülü hava olaylarında güvenli bir binanın içine gidilmelidir. Açık alanlardan kaçınılmalıdır.
• Yıldırımın alanda bulunan en yüksek nesnelere düşmeye meyilli olduğu unutulmamalı, tek başına yüksek ağaçlar, kuleler ya da elektrik direklerinden uzak durulmalıdır.
• Metal iletkenlerden (elektrik hatları ya da metal çitler gibi) uzak durulmalıdır.
• Kapalı metalden oluşan araba ve diğer taşıtlar yıldırım için bir sığınma ortamıdır. Buradaki metal çerçeveli ortamlar yıldırıma karşı bir Faraday kafesi oluştururlar. Akımların kafesin dış yüzeyinden akmasıyla içerisi için bir koruyucu kalkan oluşmaktadır.
• Açık, ağaçsız, çıplak düz ovada ayaklarınız kapalı olarak yere çömelmeli, başınız yere doğru eğik olmalı, yüksekliğiniz en aza indirgenmelidir.
• Hiçbir zaman yere yatılmamalıdır. Çünkü eğer yıldırımın potansiyel fark oluşturan bölgesinde bulunuyorsanız, vücudunuzun iki uç noktası arasındaki potansiyel farktan dolayı vücudunuzdan elektrik akımı akacaktır.
Binaların yıldırıma karşı korunması Yıldırım akımının binaya nüfuz etme ihtimali, uygun olarak tasarlanmış yıldırımdan korunma sisteminin varlığı ile önemli ölçüde azaltılır. Patlamalara, yangınlara veya binaların zarar görmesine sebep olan yıldırımdan, binaların korunmasında 2 temel sistem vardır.
Bunlar;
• Pasif yakalama ucu ve aktif yakalama ucu
